Een (westers) muziekstuk is vaak opgebouwd uit meerdere lagen, die elk een functie vervullen. Dit is niet alleen wat onze oren verwachten, maar ook een aangename manier om meerdere elementen tegelijk te laten klinken die elkaar niet in de weg zitten.
Op het meest basale niveau kun je onderscheid maken tussen de volgende lagen:
– Melodielaag
– Harmonielaag
– Baslaag
– Ritmelaag
Ik zal bij elke laag toelichten wat deze inhoud en voorbeelden noemen
Melodielaag
De melodielaag zijn de noten waar de meeste aandacht van de luisteraars naar toe zal gaan. Het zijn de stukken die meegeneuried of gezongen worden en die zonder de andere partijen in het stuk het nummer kunnen identificeren.
Harmonielaag
De harmonielaag geeft de akkoorden van het stuk weer die de achtergrond vormen achter de melodielaag.
Baslaag
Je zou kunnen zeggen dat de baslaag een onderdeel is van de harmonielaag, immers je kunt geen akkoord vormen zonder een basnoot.
Ritmelaag
Instrumenten en dubbele functies
Verschillende instrumenten zijn in staat verschillende rollen te vervullen.
Instrumenten zonder toonhoogte zullen waarschijnlijk alleen gebruikt worden voor de ritmelaag.
Instrumenten die maar één toonhoogte tegelijk kunnen produceren zoals de meeste blaasinstrumenten vervullen meestal de melodielaag. Maar dit hoeft niet altijd het geval te zijn.
Bij een strijkorkest zullen waarschijnlijk sommige violen de melodie spelen. Echter zullen er misschien ook violen, altviolen en cello’s zijn die samen de akkoorden spelen die de harmonielaag vormen.
In veel gevallen vervullen instrumenten meerdere rollen tegelijk, maar ze los van elkaar benoemen helpt bij het analyseren van een muziekstuk en het schrijven van een arrangement. Hieronder volgt een lijst van typische gebruiken van instrumenten:
Piano
De linkerhand van de piano speelt vaak de basnoten en de rechterhand een melodie. Bij veel stukken spelen de beide handen vaak ook andere noten die samen de akkoorden van het stuk vormen.
Strijkinstrumenten
Violen spelen vaak de hoofdmelodie, maar alle strijkinstrumenten samen vervullen vaak harmonie- en ritmefuncties. Het laagste strijkinstrument dat meespeelt (vaak de cello of contrabas) vormt de baslaag. Vrijwel alle strijkinstrumenten kunnen meerdere noten tegelijk spelen, maar dit wordt maar sporadisch gebruikt.
Blaasinstrumenten
Net als de strijkinstrumenten spelen de hoge blaasinstrumenen vaak de melodie en de lage blaasinstrumenten de basnoten. Het komt wel eens voor dat een tuba of fagot de hoofdmelodie speelt, maar dit is meestal ter effect en niet voor een geheel stuk. Blaasinstrumenten vormen ook vaak de akkoorden van het stuk.
Gitaren
Dat basgitaren vaak de baslaag vormen is nogal wiedes. Maar gitaren zijn erg veelzijdig inzetbaar. In lichte muziek (niet-klassiek: jazz, pop, rock, country etc.) zijn gitaren erg vaak te horen op een manier die ritmisch de akkoorden spelen; bijvoorbeeld als arpeggio’s (gebroken akkoorden) of met een ritmische slag het hele akkoord tegelijk. In rockmuziek zijn gitaarsolo’s, waar (vaak elektrische) gitaren de melodie spelen, een vaak terugkerend element.
Slagwerk
Nagenoeg altijd vervult slagwerk een ritmefunctie. Je ziet ook erg vaak dat tegelijk een tweede functie vervuld wordt: de pauk die tegelijk basnoten speelt, een marimba die akkoorden speelt of een triangel die… nee, die kan niet veel meer dan ritme (nu krijg ik boze mailtjes van slagwerkers).